Vaskülit Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Vaskülit nedir?


Vaskülit kan damarlarının iltihabıdır. Enflamasyon kan hücrelerinin dokulara girerek dokulara zarar verdiği bir durumdur. İltihaplı hastalıklarda bu hücreler çoğunlukla beyaz kan hücreleridir. Beyaz kan hücreleri dolaşıma ve enfeksiyona karşı en önemli savunma hizmetini verirler. Normalde beyaz kan hücreleri bakteri ve virüsleri yok ederler, ancak dokuları işgal ederlerse dokulara zarar verirler. 
Vaskülit;

- çok küçük kan damarları (kılcal damarlar),
- orta boy kan damarları (arteriol veya venüller),
- büyük kan damarlarını (arterler veya venler) etkileyebilir.


Vaskülit vücuda nasıl zarar verir?


Birçok şey iltihaplı kan damarına sebep olabilir.

-Eğer küçük bir damar iltihabı ise, küçük doku alanlarında bozulma ve kanamaya sebep olur. Bu alanlarda deride küçük, kırmızı ve mor noktalar belirebilir.

-Daha büyük bir damar iltihabı ise, damar şişer ve kan damarı deri yüzeyine yakın ise hissedilebilir bir nodül oluşturulabilir. 

-Damar kanalı daralabilir ve bu kan akışını azaltabilir.

-Enflamasyon sebebiyle oluşan bir pıhtı kan damarlarını tamamen tıkayabilir.

-Kan akımı azalır ya da durursa, o damardan kan alan dokular ölmeye başlar. Örneğin, elinde orta büyülükte bir arter vaskülit olan bir kişinin parmağında soğuk parmak vakası gelişebilir ve parmağını kullandığında acı hissedebilir.






Vaskülitin nedenleri nedir?


Vaskülete şunlar neden olabilir:

Kan damarı duvarlarının enfeksiyonu: Bu nadir bir durumdur. Bu ortaya çıktığında, bakteri, virüs ya da mantar, kan damarına bulaşabilir. Beyaz kan hücreleri enfeksiyon ajanlarını yok etmek ve süreç içinde kan damarı hasarını ortadan kaldırmak için hareket ederler. Bu ciddi bir durumdur ve hızlı antibiyotik tedavisi gerektirir.

Damar duvarlarında hücrelere karşı tepki gösteren antikorlar:  Vaskülit bazı durumlarda, nötrofil sitoplazmasına karşı bir antikor (antinötrofilik sitoplazmik antikorlar veya ANCA) enflamasyon ve hasarın muhtemel nedenidir.

Damar duvarlarında immün ya da alerjik tepki: Damar duvarlarında bağışıklık sistemi ya da alerjiye bağlı bir reaksiyondur. Bunlara bağlı vaskülitler çok daha yaygındır. Alerjilere neden olan maddelere antijen adı verilir. Antijenleri yok edebilmek için  vücudumuz antikor üretir. Ancak her zaman bu antikorlar amaçlanan işi gerçekleştiremezler ve vücutta gereğinden fazla kalırlar, kanda dolaşırlar hatta dokulara birikirler. Sıklıkla kan damarlarında birikirler ve inflamasyona sebep olurlar.

Hangi hastalıklar vaskülitle ilişkilidir?


Vaskülit birçok farklı hastalıkta ortaya çıkabilir. Herhangi bir hastalıkla ya da enfeksiyonla belirgin bir ilişkisi olmaksızın kendiliğinden de ortaya çıkabilir. Vaskülit bazı durumlarda hepatit C, hepatit B veya kronik (uzun süreli) enfeksiyonların neden olduğu ve bazı durumlarda ilaçlara olan reaksiyondan kaynaklı durumlarda ortaya çıkabilir. 

Vaskülit, temel olarak sistemik lupus eritematoz, romatoid artrit ve sjögren sendromu dahil olmak üzere diğer romatizmal hastalıklarla örtüşebilir. Vaskülite neden olan diğer hastalıklardan bazıları şunlardır:

-polimiyaljiya romatika,
-wegener granülomatozu,
-tümörler,
-lösemi,
-lenfoma,
-buerger hastalığı,
-kawasaki hastalığı vs.

Vaskülitin belirtileri nelerdir?

Başka bir Otoimmün hastalığa bağlı olarak enflamasyon bulunanlarda vaskülitin tipik belirtileri kafa karıştıcı olabilir, çünkü vaskülitlerin genel semptomları Lupus, RA ve Sjögren'e benzer. Belirtiler, vaskülitin hangi organ veya kan dokularında olduğuna bağlı olarak değişecektir.

Vücudun organ/alanlarına göre belirtileri:

Genel olarak:

-kilo kaybı (genel olarak vaskülitin diğer türlerinin de belirtisi olabilir),
-genel güçsüzlüktür.

Beyin:

Baş ağrısı,
- davranış ya da ruh değişiklikleri, 
-  zihinde karışıklık veya belirsizlik,
- unutkanlık,
- nöbetler,
- inme.



Gözler:


-Genellikle lupus olan kişilerde retinanın küçük kan damarları ile ilişkili olarak belirtiler bazen var olmayabilir.

-aniden gelen ve kalan görsel bulanıklık,
-görme kaybı.

Akciğerler:

-Ateş
-öksürük,
-zatürre benzeri göğüs röntgeni bulguları,
-kronik nefes darlığı.

Cilt:

-Ayaklar üzerinde genellikle çok sayıda kırmızı veya mor noktalar,
-yaralar,
-büyük morluklar,
-kurdeşen (nadir)
-kaşıntılı, inişli çıkışlı döküntü (nadir)
-ağrılı veya hassas şişlik (nadir).


Nasıl teşhis edilir?


Vaskülit tanısı koymak için, doktor tıbbi geçmişi gözden geçirmeli, fiziksel muayene yapmalı ve bazı laboratuvar testleri istemelidir. En yaygın testler şunlardır:


Tam kan sayımı (CBC),
İdrar tahlili,
Karaciğer fonksiyon testleri

İstenebilecek diğer testler şunlardır:

Biyopsi: Vücuttaki kan damarı iltihabının şeklini kesin tanı için güvenli ve en iyi yoldur. Bu tip testlerde vaskülit vücudun hangi alanında olduğu ya da orta- damar vasküliti mi küçük damar vasküliti mi daha iyi algılamak için kullanılır. Dev Hücre arterit genellikle kafa derisinden biyopsi alınması gerektirir.

Anjiyografi: Bu kan damarlarındaki geniş vaskülitleri izlemek için kullanılan bir tip röntgendir.

İstisnalar: Behçet hastalığı ve Kawasaki hastalığında  genellikle biyopsi ya da anjiyografiden ziyade diğer klinik bulgular bir araya getirilerek tespit edilir.


Nasıl tedavi edilir? 

Herhangi önemli bir organ hasarı meydana gelmeden önce erken tespit önemlidir. Neyse ki, vaskülit türlerinin çoğu tedavi edilebilir. Vaskülitin birçok şekli kortikosteroidler (kan sulandırıcılar) ile tedavi edilir. Vaskülit tedavisinde kullanılan bazı yaygın ilaçlar şunlardır:

Glükokortikoidler: Glükokortikoidler (prednizon, prednizolon veya diğerleri), sıklıkla "steroidler" olarak anılan güçlü bir anti-inflamatuar ilaçlardır ve vaskülitin tedavisinin en önemli parçasıdır. Dozu ve tedavinin süresi vaskülitin ciddiyetine göre değişir.

Bağışıklık baskılayıcı ilaçlar: Bu tip ilaçların glükokortikoidlere göre daha az ciddi yan etkisi olabilir. Buna "steroid koruyucu" tedavi denir. Siklofosfamid (Cytoxan), ilaçların en güçlü ve şiddetlisidir ve hayati organları tehlikeye sokabilecek  vaskülitlerde doktorlar reçete edebilir. Daha az ciddi vaskülitler için, hastalara Metokreksat, Azatioprin gibi bağışıklık baskılayıcı ilaçlar reçete edilebilir. Bu ilaçlar ayrıca romatizmal hastalıkların tedavisinde de kullanılmaktadır.

Diğer otoimmün ve enflamatuar hastalıkları tedavi etmek için tasarlanan yeni ilaçlar: Bu tür ilaçlar aynı zamanda vaskülit tedavisinde yardımcı olabilir. Rituximab gibi ilaçların vaskülitin belirli biçimlerinde ciddi vakaları tedavi etmek için  etkili olduğu araştırmacılar tarafından gösterilmiştir. 

Daha ağır vaskülit vakalarında plazma değişimi (plazmaferez) veya cerrahi müdaheleye başvurulabilir.


Hangi alan uzmanları vasküliti tedavi eder?


Vaskülit hakkında en genel bilgiye sahip uzmanlar genellikle romatologlardır. Şiddeti ve diğer organlarla ilgisine bağlı olarak, romatologlar ilgili diğer uzmanların görmesini isteyebilir. Bu uzmanların bazıları şunlar olabilir: Dermatolog, nörolog, kulak burun boğaz uzmanı, nefrolog, göz doktoru, göğüs hastalıkları uzmanı vs.

Vaskülitle Yaşam

Vaskülit kısa süreli ya da ömür boyu olabilir. Eğer vaskülit tanısı almışsanız yaşama etkisi şu dört şeye bağlıdır:

1. Hangi tür vaskülite sahip olduğunuz,
2. Vaskülit hiç organ etkilemediyse veya herhangi bir organı etkilediyse,
3. Hastalığın ne kadar ilerlediğine,
4. Durumun şiddeti.

Doktorlar öncelikle enflamasyonu azaltmaya odaklanmış olsa bile, günlük hayatı ekleyebilecek vaskülit  belirtileri vardır. Aşırı yorgunluk, kas ve eklem ağrıları gibi belirtiler yaşantınızda aile ve iş ilişkilerinizi yönlendirirken duygusal strese ve kendinizi iyi hissetmemeye sebep olabilir. Eğer depresyonda olduğunuzu düşünüyorsanız bu dönemde bir ruh sağlığı uzmanından destek almak önemlidir.

İlaçların yan etkileri, özellikle glükokortikoidin yan etkileri rahatsız edici olabilir. Bağışıklık baskılayıcı ilaçlar alan hastalar enfeksiyon açısından risk altındadır. Riskinizi azaltmak için bu konu hakkında doktorunuzla konuşun. Steroide bağlı osteoporoz, Cushing sendromu, kan şekeri ve tansiyon yükselmesi gibi yan etkilerden; steroid diyeti, kalsiyumdan zengin beslenmek, kas güçlendirici egzersizler, kan şekeri ve tansiyon takibi gibi önlemler alabilirsiniz. Enfeksiyonlardan korunmak için, grip ve zatürre aşısını doktorunuzun fikrini alarak yaptırabilirsiniz.

Vaskülitin tedavisi yoktur ama erken teşhis edilirse bazı durumlarda remisyona (iyileşmeye) geçebilir. Belirtilerin geri gelmesi hastalığın her an alevlenebileceği anlamına gelebilir. Bu yüzden vücudumuzu iyi anlamak; vasküliti kötüleştirebilecek ya da alevlendirebilecek şeyleri önlemek için size yardımcı olabilir.

Hastalık remisyona girmiş olsa bile, doktorunuzun tavsiye ettiği ilaçları kullanmak ve tedavi planını takip etmek çok önemlidir. Bu, kronik vasküliti kontrol altında tutmakta çok etkili olabilir.

Vaskülit hakkında hala bilinmeyen şeyler olsa da, araştırmacılar vasküliti etkileyen nedenleri ve daha iyi tedavi şekilleri için araştırma çabalarını sürdürüyor.

Eğer vaskülit yaşıyorsanız moralinizi yüksek tutun ve yaşam kalitenizi iyileştirmek için psikolojik destek alın ve mücadeleyi elden bırakmayın.



Yorumlar

  1. Muhteşem anlatmışsınız. Kayseri'den Ethem.

    YanıtlaSil
  2. Çok iyi bir bilgilendirme yazısı olmuş tesekkürler

    YanıtlaSil

Yorum Gönder